ONGEMAKKELIJK ERFGOED - IDEOLOGIE EN (LANDSCHAPS-)ARCHITECTUUR

Dat de nationaal-socialisten architectuur een belangrijke rol in het uitdragen van hun ideologie toekenden weten we. Wie is er niet bekend met de theatrale architectuur van Albert Speer zoals bijvoorbeeld megalomane verbouwingsplannen voor Berlijn? Veel minder bekend zijn de ideeën en plannen ten aanzien van planologie en landschapsarchitectuur. In opdracht van Himmler werd het Generalplan Ost opgesteld waarbij grote delen van Polen, Belarus en Oekraïne tot een ‘germaans’ landschap moesten worden omgevormd. Ook zouden er nieuwe steden verrijzen en werd er alvast een Autobahn tot aan Moskou ingetekend. Het hele landschap in het bezette oosten zou moeten worden ingericht als Wehrlandschaft: een militaire inrichting van het landschap om het te kunnen verdedigen tegen aanvallen van partizanen en het Rode Leger.

Maar ook in Nederland werd er tijdens de Duitse bezetting aan landschapsarchitectuur gedaan. Zo ligt er ten noorden van Arnhem, verstopt in de Veluwse bossen, een camouflage landschap dat één van Europa’s grootste vliegvelden aan het oog van de geallieerden moest onttrekken. Nog steeds staan daar ruim 200 -als boerderijen en schuren ogende- gebouwen die werden gegroepeerd in een aantal 'dorpjes'. Ook het omliggende Veluwse landschap werd zodanig ingericht dat het vanuit de lucht een agrarische indruk moest wekken. Al deze overblijfselen vormen sinds 2007, na de Nieuwe Hollandse Waterlinie, het grootste rijksmonument van Nederland.

Wat is de juiste manier om met dit ideologisch besmette erfgoed om te gaan? Met welke bijzonderheden moet rekening worden gehouden wanneer de nationaal-socialistische erfenis cultureel erfgoed wordt in Nederland? Carola Hein en Joachim Wolschke-Bulmahn zullen deze en andere vragen bespreken aan de hand van concrete voorbeelden uit Duitsland en Nederland.

Carola Hein is Hoogleraar geschiedenis architectuur, erfgoed, urbane studies en stedelijke ontwikkeling an de TU Delft, Universiteit Leiden en de Erasmus universiteit Rotterdam. Daarnaast bekleed ze sinds 2022 de UNESCO leerstoel Water, Ports and Historic Cities.

Joachim Wolschke-Bulmahn is emeritus professor landschapsarchitectuur aan de universiteit van Hannover. Wolschke-Bulmahn is een autoriteit op gebied van nationaal-socialistische planologie en landschapsarchitectuur.

Foto Copyright: Hans Jungerius