Broederschap in het recht: droom of werkelijkheid? (Dostojevski)
Evenementgegevens
Beschrijving
Fjodor Michailovitsj Dostojevski (1821-1881) wordt beschouwd als een van de grootste schrijvers van de negentiende eeuw. Hij is van ongekende invloed geweest op schrijvers en filosofen waaronder Nietzsche, Sartre, Kafka en Camus. Nog voordat Nietzsche zijn dolle mens liet uitroepen dat God dood is, werkte Dostojevski de veranderende verhouding tussen mens en God al in meerdere literaire teksten uit: ‘Als God dood is, is alles geoorloofd’. Maar in tegenstelling tot Nietzsche, die zijn heil zocht in het overwinnen van de mens zonder God, keert Dostojevski juist terug naar het christelijk geloof in God en de onsterfelijkheid.
Broederschap en recht
Dostojevski’s christelijk geïnspireerde boodschap biedt vandaag de dag nog steeds een onmisbare bron van inspiratie. Zijn werk kenmerkt zich door een verlangen naar menselijkheid, naar eenvoud en liefde. Voor het recht zijn deze thema’s buitengewoon belangrijk. Het moderne recht is in hoge mate gevormd door het zeventiende- en achttiende-eeuwse Verlichtingsdenken, waarin kennis en wetenschap centraal staan. Dit rationeel-wetenschappelijk denken domineert ook het huidige recht en de rechtswetenschap. Dostojevski vestigt echter de aandacht op broederschap en aandacht voor de concrete naaste. Op scherpzinnige wijze onthult hij hoe het Verlichtingsdenken de concrete ander tekort doet. Hij toont indringend wat het gevaar is wanneer een persoon zich enkel door zijn rede of door een idee laat leiden en wat er gebeurt wanneer we de ander en de wereld begripsmatig willen vangen en (be)grijpen. Dostojevski confronteert de lezer met gevaarlijke consequenties van het Verlichtingsdenken: de verhouding tot de ander verkilt en versteent, waardoor de wereld van individualisme en vervreemding wordt opgeroepen. Voor het recht betekent dit dat voor menselijkheid en broederschap geen plaats is. Kan dan nog sprake zijn van rechtvaardigheid?
Twee werken: 'Aantekeningen' en 'De droom'
Op 10 november 2017 geeft Claudia Bouteligier binnen de reeks ‘Recht, literatuur en existentiefilosofie’ een introductie tot deze rechtsfilosofische dimensie van Dostojevski. Hiertoe worden het korte verhaal ‘De droom van een belachelijk mens. Een fantastische vertelling’ (1877) en de roman ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’ (1864) besproken. Beide werken bevatten kernthema’s van Dostojevski. Zijn kritiek op het rationalisme, de strijd tussen het hart en het verstand; de morele wedergeboorte door middel van een droom en ten slotte de inspiratie van christelijke compassie en liefde die tot transformatie en wedergeboorte kan leiden.
Over de spreker
Claudia Bouteligier is docent-onderzoeker bij de afdeling Encyclopedie van de Rechtswetenschap aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden. Zij bereidt een proefschrift voor over ‘Recht en literatuur’, waarbij zij vanuit het perspectief van literatuur en dialogische filosofie (resp. Dostojevski en Buber) zowel grondslagen van het recht als kernveronderstellingen binnen ‘Recht en literatuur’ heronderzoekt. Dit proefschrift rondt zij af in het najaar van 2017.
Zij verzorgt daarnaast meerdere vakken binnen de bachelor Rechtsgeleerdheid en heeft diverse cursussen ontworpen en gecoördineerd, waaronder een tienweekse cursus over Dostojevski’s ‘De gebroeders Karamazov’ voor het BA3-vak Rechtsfilosofie en een interfacultaire Honours Class van de Universiteit Leiden, ‘Recht, literatuur en film’.
Jaarlijks geeft zij een deel van de PAO-Verdiepingscursus ‘Recht en Literatuur’ aan advocaten en juridische professionals (Post Academisch Onderwijs).