Daden boven woorden met Machiavelli

De term ‘Machiavellisme’ staat sinds jaar en dag voor listigheid en bedrog. Maar... waarom eigenlijk? Want, hoewel de receptie deze Italiaanse Renaissance-denker heeft gekarakteriseerd als raadsheer achter sluwe machthebbers en als de man die stelde dat het doel de middelen heiligt, heeft Machiavelli veel interessantere lessen voor ons in petto. Zo schrijft hij dat niet de almachtige, gewelddadige heerser, maar een stabiele rechtsstaat met ruimte voor gemedieerd conflict de beste bestuursvorm is. En niet sluwe beroepspolitici, maar betrokken burgers zijn daarvoor noodzakelijk. Waarom is deze kant van Machiavelli zo slecht bewaard gebleven? En wat levert het op wanneer we ons hier wél in verdiepen?

Niccolò Machiavelli (1469 - 1529) was een Italiaans diplomaat, strateeg en denker in Florence ten tijde van de Renaissance. Hij werkte binnen het humanisme en wordt wel gezien als de grondlegger van de politieke wetenschappen. Machiavelli is bekend om zijn boek Il Principe (De heerser) én om een tweede, veel lijviger werk Discorsi (De verhandelingen), waarin hij zijn eigen tijd in het licht plaatst van de klassieke romeinen en hun politieke systeem.

Hedendaags politiek filosoof Quentin Skinner stelt dat de wereld niet voor Machiavelli, maar voor Thomas Hobbes heeft gekozen. Met Hobbes kreeg het politiek realisme haar invulling als staatsfilosofie die de enige rationele oplossing zou bieden voor de tot geweld geneigde en egocentrische mens. Wat als we nu van koers veranderen? Is er een ander systeem dan de liberale democratie denkbaar, of vervallen we dan direct in utopisme?

In een tijd waarin de Nederlandse politiek lijkt te zijn vastgelopen en de staat aan alle kanten scheuren vertoont pakken we bij Felix & Sofie de werken van Niccolò Machiavelli erbij. We onderzoeken de historische context waarin deze denker werkte en leefde en stoffen ook de minder gelezen boeken af. We bespreken de opvallend eenzijdige receptie van de denker en plaatsen hem in het licht van de problemen van vandaag. Wie was deze denker eigenlijk echt? En wat maakt hem relevant als politiek denker in een tijd van woningcrisis en corruptie, van klimaatcrisis en politieke faalangst?

Sprekers

Filosoof en schrijver van Machiavelli’s lef (Boom Uitgeverij, 2020) dr. Tinneke Beeckman plaatst Machiavelli in het krachtenveld tussen utopisch denken en realisme. Wat is de rol van de politiek filosoof in het politieke systeem? Wat betekent het om een realistische politieke filosofie te ontwikkelen? En hoe verhoudt die zich tot de morele vraagstukken, zoals de vraag naar een goede koning of een rechtvaardig systeem? Tinneke Beeckman werkt als publiek politiek filosoof en houdt zich daarbij vooral bezig met het werk van Spinoza, Machiavelli, Thomas More en Nietzsche. Machiavelli’s lef, uitgegeven door Uitgeverij Boom, is tijdens dit programma te koop.

Filosoof en universitair docent dr. Julien Kloeg (Erasmus Universiteit Rotterdam) zoomt in op het vrijheidsbegrip dat Machiavelli in Discorsi ontwikkelt. Machiavelli definieert daarin vrijheid in termen van onafhankelijkheid en zelfbepaling. Kloeg bespreekt deze opvatting als tegenhanger van het liberale paradigma waarin de westerse politieke filosofie zich sinds Thomas Hobbes begeeft en verbindt het aan de institutionele structuur die Machiavelli zich voorstelde. Julien Kloeg houdt zich verder bezig met politieke filosofie, filosofische antropologie en onderwijsfilosofie. Hij promoveerde met zijn dissertatie Europe’s Political Frontier (2019) op depolitisering als praktisch en theoretisch probleem.

Politiek filosoof Ivana Ivkovic leest Machiavelli om zijn fenomenologie van de macht. Want wat betekent het in praktijk, om politieke macht te hebben en welke bewegingsruimte hebben machthebbers? Ivana Ivkovic onderzoekt met behulp van voorbeelden uit Machiavelli’s werk én onze hedendaagse politieke context wat de relatie is tussen sluwheid en noodzaak, tussen de verantwoordelijkheid als machthebber en de verwachtingen vanuit de samenleving. Ivkovic bundelt haar publieksfilosofische praktijken in haar bureau NoWishfulThinking en is daarnaast opleidingscoördinator bij de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie en bij de Koningstheateracademie. Ze schreef voor Filosofie Magazine onder andere een serie over de politieke adviezen van Machiavelli.

Deuren openen om 19.30. Het programma start om 20.00 en eindigt om 22.00. Let op: je krijgt alleen toegang met de corona check app of een negatief testbewijs.