Felix & Sofie // Bruno Latour: Een her-denking

9 oktober 2022 was een droevige dag voor de filosofie. Bruno Latour, een van de belangrijkste denkers van de 21ste eeuw, overleed op 75-jarige leeftijd in zijn woonplaats Parijs. Latour, die lange tijd onbekend en zelfs onbemind was binnen de academische wereld, ontving voor zijn oeuvre de Nobelprijzen van de sociale wetenschappen: de Holberg Prize (2013) en de Kyoto Prize (2021). Ook de Spinozalens werd recent nog aan hem uitgereikt (2020). Maar wat maakt Latour’s denken, dat zich op zo veel verschillende onderwerpen stortte, nu precies zo bijzonder?

Zijn carrière begon ‘grofweg’ binnen de wetenschapsfilosofie met Laboratory Life (1979). Hij bleek als geen ander in staat om gemeenplaatsen over de wetenschap onderuit te halen en binnenste buiten te keren. Dit deed hij op basis van een ooit controversieel en nog altijd vaak verkeerd begrepen oer-idee: wetenschappelijke feiten worden geconstrueerd door middel van hybride netwerken van mensen en niet-mensen. Latour stelt daarmee dat ‘de realiteit’ niet wordt ontdekt, maar wordt geproduceerd. Door sommigen werd hij vanwege die visie bestempeld als enfant terrible van de wetenschap en verwijten van relativisme, sociaal constructivisme en post-modernisme lagen op de loer. Die werden echter stuk voor stuk fel tegengesproken door Latour.

Een verdere uitwerking van zijn ideeën ontstaat met de ontwikkeling van de ‘Actor Network Theory’ (ANT). Deze theorie ontketende in de jaren ’80 en ’90 verscheidene denkrevoluties en was recent ook nog van grote betekenis voor, onder andere, de ‘object-oriented ontology’ (OOO). Met We Have Never Been Modern (1991) zette Latour wederom een volgende stap en presenteerde hij op basis van ANT een stevige moderniteitskritiek. Als de wereld bestaat uit hybride netwerken, uit veranderende relaties tussen actoren, dan heeft dit grote gevolgen voor allerlei modernistische dualismen: lichaam en geest, cultuur en natuur, mens en niet-mens…

Vanaf dat moment verbreedde Latour zijn horizon en groeide hij uit tot een publiek intellectueel van wereldformaat. Hij schreef lastig doordringbare filosofische werken als An Inquiry Into Modes of Existence (2013), maar - als ‘empirisch filosoof’ - ook toegankelijke reflecties op technologie, het rechtssysteem, politiek en ecologie. Meer en meer bekommerde hij zich om alles dat een bedreiging vormde van ‘Gaia’, in onder andere Oog in Oog met Gaia (2015) en Het Parlement der Dingen (2020). Tegelijkertijd trad Latour ook buiten de academie en studeerkamer. Zo was hij betrokken bij de oprichting van ecologische initiatieven, waaronder de ‘Ambassade van de Noordzee’ en trad hij eveneens op als curator bij exposities, waaronder de Making Things Public (2005) expositie en tevens de twaalfde Biënnale van Taipei (2020).

Tijdens deze collectieve her-denking blikken terug óp Latour en kijken we vooruit mét Latour. Wat is er nu zo bijzonder aan Latour’s analyses in termen van netwerken en actoren? Hoe groeide een enfant terrible uit tot een van de invloedrijkste denkers van onze tijd? En, bovenal, wat heeft Latour’s werk nog voor ons in petto? Hoe ziet Latouraains denken zonder Latour eruit? Over deze en nog vele andere vragen gaan we in gesprek met de volgende sprekers:

Arjen Kleinherenbrink is metafysicus & filosofisch antropoloog aan de Radboud Universiteit, waar hij tevens het programma ‘Philosophy, Politics & Society’ coördineert. Van hem verschenen onder andere ‘Alles Is Een Machine’ (2017) en ‘Avonturen Bestaan Niet’ (2018, in samenwerking met Simon Gusman). Recent publiceerde Arjen het eerste Nederlandstalige boek over Bruno Latour: ‘De Constructie Van De Wereld: De Filosofie van Bruno Latour’ (2022).

Andere sprekers volgen

Programma en Redactie: Lukas Verburgt & Floris van der Burg