Felix & Sofie // Tussen lichtheid en ernst: Hoe ironisch mag je zijn?

‘Zoals de wetenschap begint met de twijfel, zo begint een leven dat waardig is menselijk te worden genoemd met ironie’, schrijft Søren Kierkegaard in 1841. Ironie betekent hier afstand nemen van het leven zoals je het nu leeft, of, zoals we tegenwoordig zouden zeggen, ‘jezelf niet zo serieus nemen’. Pas als je jezelf hebt losgeweekt van de waarden en gewoonten op basis waarvan je normaal gesproken leeft , kun je nieuwe levensmogelijkheden vinden en daadwerkelijk vrije keuzes maken. Dit losweken doe je volgens Kierkegaard middels ironie, waarmee je wel dingen zegt maar die niet per se meent, wel dingen doet maar daar niet per se achter staat. Een ironicus bevrijdt zichzelf als het ware continu van de verantwoordelijkheid voor wat hij zegt en doet.

Kierkegaard ziet ironie daarmee als een ‘reinigende doop’, waarvoor men ‘wanneer de lucht te drukkend wordt, naar buiten trekt en zich stort in de zee van de ironie, natuurlijk niet om daarin te blijven, maar om zich daarna gezond en vrolijk en licht weer aan te kleden.’

Dus, een verlossing via de weg van de ironie? Overal serieus en verantwoordelijk over zijn stemt immers niet vrolijk. Een klimaatprobleem, rassen- en genderdiscriminatie, vluchtelingenkampen, sweatshops, corruptie, om van hongersnood en oorlog nog niet eens te spreken: oneindige ellende die we graag zouden willen voorkomen. Wie kan hierbij echter verantwoordelijkheid en betrokkenheid voelen zonder daaronder te bezwijken? Degenen die het desondanks proberen worden al snel gezien als naïeve of humorloze deugmensen en moraalridders, waarmee ze eerder spot dan collectieve daadkracht bij het publiek oogsten. Brengt ironie niet de hoognodige lichtheid in het debat om überhaupt tot een vorm van politiek engagement over te gaan, in plaats van te verkrampen bij de onoverzichtelijkheid van dergelijke problemen?

De maatschappijkritische punkband Hang Youth doet daartoe een poging met teksten als ‘Shell is een prima bedrijf, als ik de website mag geloven’. Op ironische wijze roept de band op tot actie. Maar wat willen ze eigenlijk? Een tekst als ‘Leg de Zuidas in de as’ is niet een letterlijke oproep tot terrorisme, maar het is ook niet duidelijk waar dan wél toe wordt opgeroepen, en of Hang Youth en hun luisteraars überhaupt in de mogelijkheid van politieke verandering geloven. De ironie heeft hen bevrijd van een aanklacht wegens terrorisme, maar tegelijk ontdaan van enig politiek gewicht. Als het geloof in betekenisvolle politiek ironisch wordt, resteren er dan niet enkel ‘onserieuze’ nazigrappen en ‘ironisch’ extremistisch geparadeer. Met andere woorden: leidt ironie dan niet tot gevaarlijk nihilisme? Kierkegaard schrijft tenslotte dat we ‘natuurlijk niet in de zee van ironie moeten blijven’. Lopen we soms een risico om te verdrinken?

Tijdens deze editie van Felix & Sofie gaan we op onderzoek naar de waarde en de gevaren van ironie. Wat brengt en kost ironie ons? En zijn ironie en oprechtheid eigenlijk wel aan elkaar tegengesteld? Onder leiding van twee vaardige sprekers op het gebied van ironie en engagement verkennen we deze avond het grijze gebied tussen lichtheid en ernst.

// Over de sprekers \\\

Cultuurfilosoof Eva Sancho Rodriguez doet onderzoek naar de relatie tussen politiek engagement, ironie en oprechtheid. Wat is ironie precies? Kan de ironicus politiek geëngageerd zijn? En waarom lijken discussies over ironie vaak spaak te lopen? Naast haar werk als promovendus is Sancho Rodriguez docent aan de UvA en redactielid van het academische filosofie-tijdschrift Krisis.

Frank Meester is publieksfilosoof en auteur. Hij schrijft onder andere voor Filosofie Magazine en de Volkskrant en geeft les bij The School of Life. In zijn meest recente boek Waarom we de wereld niet rond kunnen krijgen houdt hij een vurig pleidooi voor inconsequentie.

// tickets \\

Deuren openen om 19:30

Kaartjes: € 9,75 / € 7,50 (voor studenten en stadspashouders)