In de eerste decennia van de twintigste eeuw waren kunst en politiek nauw met elkaar verbonden. Kunstenaars als Marinetti droomden van een nieuwe wereld, vol optimisme, snelheid en activisme. Is het futurisme echt een utopische ideologie of is het propaganda voor het fascistisch regime in Italië? Op vrijdag 4 februari gaat kunsthistorica Maria Driessen hier dieper op in tijdens een kunstlezing over het futurisme en de maatschappelijke ontwikkelingen in het Italië van de vorige eeuw. De lezing vindt plaats ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Marinetti en het futurisme’, die vanaf 13 februari te zien zal zijn in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede.

De dynamiek van het futurisme

Op 20 februari 1909 publiceerde de Italiaanse Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944) zijn “Eerste Futuristisch Manifest” in de Franse krant Le Figaro. In het manifest bevonden zich elf standpunten, die globaal een verheerlijking betroffen van snelheid, geweld, strijd en de technologische vooruitgang. Zo werd een raceauto veel meer gewaardeerd dan het marmeren beeld Nikè van Samothrake. De grootschalige technologische vernieuwingen waarmee steden konden worden gemoderniseerd, werden in een opgeblazen lyriek beschreven als het beste dat de mensheid kon overkomen. De blik moest voorwaarts gericht zijn: het verleden had afgedaan en de restanten daarvan konden maar het best vernietigd worden.

Het manifest leest als een oorlogsverklaring aan bijna alles, behalve de door de futuristen bezongen technologische vooruitgang. Deze vooruitgang zou zorgen voor de noodzakelijke veranderingen. Daarvoor was echter een sterke leider nodig en die diende zich aan in de persoon van de Italiaanse Benito Mussolini (1883-1945). Het futurisme en het fascisme raakten zo met elkaar verweven.

Kunststroming Futurisme

Beeldend kunstenaars, architecten, vormgevers, typografen en schrijvers voelden zich aangetrokken tot het futurisme, zowel in Italië als in andere landen. Het geloof in de vooruitgang en de daarmee gepaard gaande dynamiek voorzagen de toekomst van een aantrekkelijke glans. De ontketende creativiteit vond haar weg in een grote diversiteit van kunstuitingen. In de lezing zal aandacht worden besteed aan onder andere Gino Severini, Umberto Boccioni, Giacomo Balla en Antonio Sant’Elia.