Tot en met 19 december toont de Koppelkerk in Bredevoort kunst van dertien ‘outsider’ kunstenaars. Outsider Art is een kunststroming van veelal autodidactische kunstenaars die buiten de gangbare kaders van kunstwereld en maatschappij opereren en kampen met psychische problematiek. Eén van deze kunstenaars is Anton Heyboer (1924-2005). Uit de TWIN Collectie wordt het vroege werk getoond van deze excentrieke kunstenaar. De verzamelaars Willy en Trees van Kleef geven op zaterdag 30 en zondag 31 oktober persoonlijke rondleidingen langs hun bijzondere collectie.

Anton Heyboer: voor velen de zonderling (of outsider) met de vijf vrouwen. Of de kunstenaar die in een paar penseelstreken kippen en danseresjes op het doek toverde. Wat niet iedereen weet is dat Heyboer in de jaren ’60 en ’70 één van de toonaangevendste kunstenaars van Europa was. Zijn werk werd meermaals getoond op de Documenta, aangekocht door het MoMa in New York en tentoongesteld in solo-exposities in het Stedelijk Museum Amsterdam en het Gemeentemuseum Den Haag.

Toen Heyboer – in strijd met alle conventies van de kunstwereld – besloot zijn werk zelf voor kleine prijsjes te verkopen vanaf zijn erf in Den Ilp, volgde een jarenlange ban van galeries en musea. Deze banvloek duurde tot 2017. Het (toenmalige) Gemeentemuseum Den Haag initieerde dat jaar de officiële rehabilitatie van de kunstenaar met een grote tentoonstelling.

Kunst als geneesheer van de ziel

Twee traumatische ervaringen tekenen het leven en het werk van Anton Heyboer. Dwangarbeid in een Duits werkkamp in 1943 en Heyboers vrijwillige opname in psychiatrisch ziekenhuis Santpoort in datzelfde jaar. Heyboer verloor door zijn oorlogstrauma en de daaropvolgende ineenstorting het contact met de mens – ook met de mens in zichzelf. Zijn verstand maakte zulke hoge vluchten, dat hij het contact met zijn gevoel verloor, met waanzin tot gevolg. Zijn gevoel ging zo diep, dat hij het contact met zijn verstand verloor, met krankzinnigheid tot gevolg. Vanuit deze twee uitersten moest Heyboer een nieuw evenwicht vinden, waarin beide konden bestaan, maar niet te ver konden doorschieten.

De kunst trad op als geneesheer: Heyboer kreeg als kunstenaar grip op zijn demonen. Hij ontwikkelde een kunstzinnige structuur voor zijn ziel. Deze structuur noemde hij ‘het systeem’: een constellatie van tegengestelde menselijke krachten en vermogens. In zijn tekeningen doken terugkerende figuren op, die stuk voor stuk een eigen waarde en betekenis verbeeldden. Deze zelfgecreëerde symboliek, waarin Heyboer het leven duidde en leefbaar maakte, is hij zijn leven lang trouw gebleven. De Koppelkerk toont tot en met 19 december zijn vroege etsen waarin Heyboers systeem een centrale rol speelt.