In samenwerking met de Koppelkerk in Bredevoort organiseert het Nationaal Onderduikmuseum twaalf ontmoetingen met de titel ‘Zonder grenzen’. Tijdens de vierde ontmoeting op donderdagavond 21 oktober, praat directeur Gerda Brethouwer met Mirjam Schwarz uit Winterswijk.

Mirjam Schwarz groeit na de oorlog op met de joodse tradities en ervaart in haar jeugd dat ze daarom ‘anders’ is. In 1992 gaat ze met haar gezin naast de synagoge wonen. Sinds die tijd geeft ze rondleidingen in de synagoge en vertelt ze aan kinderen en volwassenen over het jodendom en de geschiedenis van de joodse inwoners van Winterswijk. Op deze manier zorgt ze voor het doorgeven van het joods cultureel erfgoed maar gaat ook het gesprek aan over wat er met haar familie en zo veel anderen is gebeurd.

Joodse geschiedenis

Al meer dan dertig jaar verdiept Mirjam zich in de geschiedenis van haar familie en in de geschiedenis van joods Winterswijk. Ze is geboren en getogen in een traditioneel joodse familie in Winterswijk. Beide ouders zijn in Winterswijk geboren en maken deel uit van een hechte Joodse gemeenschap van de Achterhoek. Haar vader Salli Schwarz werkte als veehandelaar, een typisch joods beroep. Ook was hij voorganger in de naoorlogse synagoge.

‘Waarom heb ik geen oma’s en opa’s?’

Op school tijdens de geschiedenisles hoort ze over wat er met de Joden is gebeurd tijdens de Tweede Wereldoorlog maar betrekt dat niet op haar eigen harmonieuze familie. Ze vindt het wel vreemd dat ze maar zo weinig familie heeft. Op de vraag “waarom heb ik geen opa’s en oma’s” geven haar ouders geen antwoord. Sowieso wordt er nauwelijks over de oorlog gesproken en staat de holocaust ver van haar af. Ze zegt: “De woorden opgepakt, weggevoerd, weggekomen, nooit teruggekomen die kende ik goed. Evenals de woorden goed en fout, maar waar die woorden precies naar verwezen wist ik niet.”

Een gesprek over persoonlijke drijfveren en de joodse tradities

In het gesprek wordt ingegaan op de drijfveren van Mirjam, de geschiedenis van haar familie het opgroeien met Joodse tradities en de impact die het lezen van de dagboeken van haar tante Thea Windmuller en de brieven van diens geliefde Wolfgang Maas op haar had. Beiden hebben de oorlog niet overleefd in tegenstelling tot haar ouders en zusje.

Het is een gesprek over liefde, verlangen en hoop in onzekere tijden. Met een onverwachte verbinding naar het heden nadat de presentatie van het boek ‘Ik hoop dat alles weer gewoon wordt’ op TV is verschenen. De avond is live bij te wonen in de Koppelkerk of te volgen via livestream.

Twaalf ontmoetingen zonder grenzen

Via een subsidie van de gemeente Aalten wordt deze twaalfdelige serie van bijzondere ontmoetingen mogelijk gemaakt, een samenwerkingsverband tussen het Nationaal Onderduikmuseum en de Koppelkerk. Paul Westmeijer vertelt op 4 november over het verzetsleven (LKP) van zijn grootvader Cornelis Ruizendaal dat hij vastlegde in zijn publicatie ‘Zwarte Kees‘. Op 18 november gaat het gesprek met Jaap Nijstad over de tekeningen die kunstenaar Leo Kok (1923-1945) tijdens zijn internering in Kamp Westerbork heeft gemaakt. Op 2 december is er een gesprek met Jan Wikkerink over zijn boek ‘Dale 39’, waarin hij de onderduik bij zijn grootouders Wiggers beschrijft. In februari 2022 staat het drama ‘Rademakersbroek’ en de resultaten van het onderzoek ‘Geef de namen een gezicht’ centraal. Gerda Brethouwer gaat dan in gesprek met Kirsten Zimmerman over de massaexecutie op 2 maart 1945 van 46 mannen bij Rademakersbroek, op de grens van Varsseveld en Aalten en het verhaal van de Bark dat daaraan voorafging. Ingegaan wordt ook op de expositie die wordt voorbereid in het Nationaal Onderduikmuseum.