Liever dier dan mens

Op vrijdag 17 september spreekt journalist Pieter van Os in het Kenniscafé van de Koppelkerk over de altijd terugkerende obsessie met identiteit, nationaliteit en ras. Hij doet dat aan de hand van zijn boek ‘Liever dier dan mens’, dat zowel de Brusseprijs voor het beste journalistieke boek won als de Libris Geschiedenis Prijs van 2020. Het boek maakt volgens de Libris-jury ‘bijna tastbaar dat mensen tot alles in staat zijn’.

Een onwaarschijnlijk overlevingsverhaal

Een uniek, persoonlijk verhaal dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de Poolse geschiedenis: dat is wat Pieter van Os vertelt in ‘Liever dier dan mens’. Voor het boek ging hij op een zoektocht naar het onwaarschijnlijke overlevingsverhaal van Mala Rivka Kizel, een joods meisje dat in 1926 werd geboren in een groot orthodox gezin in Warschau en vorig jaar overleed te Amstelveen. Mala verbleef als tiener in het getto van Warschau, vluchtte naar het platteland van Polen, ging werken in Duitsland en werd daar in de laatste maanden van de oorlog liefdevol opgenomen in een familie van fanatieke nazi’s. Intussen werd ze verliefd op een Duitse ingenieur met een speldje van Hitlers partij op de revers.

Een nieuwe blik op het heden

Met Mala’s herinneringen in de hand zocht Van Os in het heden naar het verleden. In de Koppelkerk zal hij vertellen wat hij in dat verleden vond dat het heden weer in een ander daglicht kan stellen; wat hij leerde van zogenoemde tytejszys (van-hiero’s), van Oekraïense boeren, een Poolse Keniaan en, bovenal, wat hij leerde van het overlevingsverhaal van Mala Rivka Kizel, de veerkrachtige tiener die als Anni Gmitruk de oorlog overleefde in het holst van de leeuw.

De oorsprong van nationalisme

Tijdens het schrijven van het boek ontdekte Pieter van Os dat nationalisme niet vanzelf voortvloeit uit onze menselijke conditie. Het nationalisme uit de 19de eeuw is volgens Van Os een doelbewuste, emancipatoire beweging. Nationalisten waren intellectuelen, veelal onderwijzers, die ongeletterde boeren wilden vertellen: ‘Jullie zijn niet zomaar voetvolk, jullie zijn Polen, jullie zijn Fransen. Leer Pools, leer Frans, leer onze liederen, leer onze heroïsche geschiedenis.’ Om zo een identiteit te creëren en een gevoel dat men ergens bij hoort. Die beweging is in de optiek van Pieter van Os uit de hand gelopen. Nationalisme is volgens hem een menselijk project geweest, zendingswerk.